doğa ve insan

Doğa ve İnsan

İnsanların yaşamları boyunca ilişki içerisinde oldukları ve karşılıklı etkileşimde bulundukları fiziki, sosyal,ekonomik ve kültürel ortama Doğal Ortam adı verilir. Doğal ortam içerisinde yer alan, oluşumunda insanınetkisinin bulunmadığı herşeye Doğal Unsur adı verilir.

İnsanın yaşamak amacıyla bulunduğu ortama Doğal Çevre adı verilir.

Dünyanın değişik bölgelerinde yaşamlarını sürdüren insanların beslenme, barınma ve giyinme gibi temelyaşamsal faaliyetlerinin birbirine göre büyük farklılıklar gösterdiği görülür. Bu farklılığın temel nedeni doğalortamın farklılık göstermesidir.

Doğal çevreyi oluşturan doğal ortamlar dört tanedir.

Doğal unsurların insana ve yaşamsal faaliyetlerine olan etkilerini Coğrafya bilimi inceler. Coğrafya buincelemeyi yaparken doğal ortamla ilgilenen diğer bilimlerle ilişki halindedir.

Doğa canlı ve cansız varlıkların tümüdür, bu açıdan bakıldığında insan doğanın bir parçasıdır. Doğada

her olgu ve süreç birbiriyle etkileşimde ve bu anlamda da sarmal bir döngü içindedir.

Tarihsel nedensellik çarkı farklı işlese; atomcuların maddenin doğası, dünyaların çokluğu, uzay ve

zamanın erimi konusundaki öngörüleri rağbet görüp temel alınsa; insanların gözleyip anlaması

gereken doğa yasaları kavransa ve kavratılsa, günümüzdekinden farklı bir dünyada yaşıyor olacağımız

açıktır.

Bilim, temel değerlerini yitirmeksizin varlığını sürdürme umudu besleyen, bir diğer deyişle

“sürdürülebilir yaşam” arayışındaki insanlık için başlıca araçtır. Yalnızca başarılı bilim insanlarına

değil, bilimi anlayan ve ona kucak açan bir insan toplumuna da gereksinim duymaktayız.

Bilim, fikirlerin özgür alışverişine dayalıdır; değerleri gizliliğe ters düşer. Bilim de demokrasi de çizgi

dışı fikirleri ve güçlü tartışmaları destekler. İkisi de yeterli neden, tutarlı sav, kanıt konusunda yüksek

standart ve dürüstlüğü temel ölçütler olarak almak zorundadır.

İnsanın doğaya ve yaşadığı doğal çevreye ilişkin bilgisi üssel/katlanarak artan ve entegratif/bütünleşen

özelliktedir. Zaman kavramı ile tanımlanan olgu ise doğadaki değişim ve dönüşümlerin bir sonucudur.

Tüm bu evrim sürecinin asli unsuru atomlar ve atom-altı parçacıklar, az sayıdaki bu parçacık

türlerinden çok sayıda canlı türünün ve maddenin oluşmasının nedeniyse simetri kırılması ve özellik

sabitlenmesidir.

İnsanlığın sorunu evrim sürecini doğal bir gelişim olarak almak yerine Oluşturucu Dış Güç, bir diğer

deyişle Doğaüstü bir Güç tarafından oluşturulup örgütlendiği düşüncesini temel almasından, buna

karşılık bu gelişimin farklı türler ve oluşumlar ile doğal ortamın etkileşiminden kaynaklandığının

gözardı edilmesinden kaynaklanmaktadır. İkinci bir sorun kaynağı ise, bu genel bakışın uzantısı

olarak, tepeden inmeci bir toplumsal örgütlenmenin egemen olması ve bu örgütlenme türünün tüm

örgütlenme ve yönlendirme inisiyatifi ve sorumluluğunu tepedeki unsur(lar)a bırakmasıdır. İnsanın

insanı tahakküm altına aldığı bu tür örgütlenme doğayı da tahakküm altına alma ve doğadan

bilinçsizce yararlanma mantığını ürettiği için yıkımlara neden olmaktadır. İnsanı sömürmeyen bir

sistem, insanın doğal ve asli bir parçası olduğu doğayı da sömürmeyecektir.

Yerkürenin oluşumundan günümüze canlı türleri yedi kez kütlesel olarak yokolmuştur. Geçmişteki bu

yokoluşlar doğal olgular ve süreçlerden kaynaklanmışken, bugün doğal süreçlerin yıkıma

dönüşmesindeki en önemli etken doğaya müdahale eden ve koşulları olumsuza evrilten insandır.

Doğaya, doğal süreçler ve dengeler gözönüne alınmaksızın yapılan müdahaleler ve yararlanma

uygulamaları doğanın tahrip olmasına, doğal dengelerin bozulmasına ve yıkımlara neden olacaktır ve

olmaktadır da. Bu bilinçsiz ve sömürü amaçlı yararlanma doğada kaos yaratacak, giderek artan sayıda

canlı türünün yokolmasına ve kütlesel kırımlara neden olan beklenmedik doğal olaylara zemin

hazırlayacaktır. İnsan türünün bu yokoluş sürecinden kendini kurtarabilmesi için doğaya bakışını

kökten değiştirmesi gerekmektedir.

Bir kuram ve uygulama olarak jeoloji insanı doğayla dost kılacak bilim ve mühendislik anlayışıdır.

Temelde yerkürenin ve yaşadığımız doğal çevrenin geçmişini ve geleceğini kavramaya dayanır. Bu

nedenle de kültür ve bilimin kavranması/kavratılmasındaki en önemli araçlardan olan Jeolojik Miras

İnsan-doğa ilişkisi

İnsanlık denildiğinde akla gelen yaratıcılıktır. Yani doğruyu ve gerçekliği felsefe esaslarına göre denemiş ve yaşamıştır. İnsan doğanın bir parçasıdır. Böyle olmasına rağmen neden doğaya en çok zarar veren kendisidir. Doğayla bütünleşmesi gerekirken hem kendisine hem de doğaya gittikçe yabancılaşıyor. Kendisini yaratan doğa, daha sonra insanları yarattı. Bu anlamda insanoğlu yaratıcısına (doğaya) da büyük bir haksızlık yapmaktadır. Hiçbir canlı, insanoğlu kadar diğer canlılara karşı zorba değildir. Fakat insan böyledir. Yani hem kendi türüne hem de diğer canlı türlerine karşı korkunç despot, iktidar ve korkunç tahakkümcü ve sömürgecidir. Yani en zorba iktidardır. Doğaya zarar vermek aslında kendine zarar vermek demektir. Bu şekilde olmasına rağmen insan niçin parçası olduğu doğaya zarar vermekte ve acıtmaktadır. Anasını (doğayı) neden sömürmektedir? Anayı sömürmek, insan olmaktan çıkmak demektir. Doğaya zarar vermek insanın kendisine yaptığı en tehlikeli iştir. Affedilemez. İnsanlık gerçeği özgür doğa yaşamıdır. Fakat insan gerçekliğine binbir hile uygulamıştır. İnsan ikinci doğa olmasına rağmen kendi yaratıcısına haksızlık edip sömürüyor.

Doğa kendisine emek vermiş, ihtiyaçları oranında üretici ve yaratıcı olmasını sağlamış ve de öğretmiştir. Bunu yaparken de, yaşama da renk vermiş, insanın yaşamını da kendi adaletli kucağında büyütmüştür. Şimdi bu anlamlı yaşam, ikinci doğa (insan) tarafından zorba iktidarla tahakküm altına alınıp anlamından uzaklaştırılıyor. Birinci ve ikinci doğa arasındaki kırılmanın sebebi simbiyotik ilişkinin kopmasıdır. Bu ilişkiyi koparan da, kapitalist modernist paradigmanın kendisidir.

Bu son zamanlarda, Gezi Parkı nedeniyle ekolojik ve demokratik bir direniş söz konusudur. Fakat en dikkat çeken şey, Tayyip Erdoğan’ın eylemcilere çağrısında “çevre sadece ağaç değildir, aynı zamanda tarihtir” cümlesiydi. Bu sözü sarf ederken yukarıda bahsettiğimiz çelişik durumu yaşamaktaydı. Oradaki ağaçların ve Gezi’nin yerine AVM’lerin yapılması o tarihi yok etmek değil midir? Dahası eylemin korkusundan olmuş olmalı ki “çevre aynı zamanda tarihtir” derken de Hasankeyf ve Munzur’un sular altında bırakmasını unutmaktaydı.

Kürdistan’ın her bir ırmağına-dağına, baraj kuran Erdoğan, kendisiyle nasıl çelişkili bir hal yaşadığını unutmuş olmalı. Karadeniz’in her bir vadisine kurulan baraj, sanki tarihi ve ekolojiyi yok etmiyor. İnsan topluluklarının yapılaşarak toplumsal forma bürünmesinin üzerinden en az 12 bin yıl geçmiştir. Hasankeyf tarihinin de o kadar eskilere dayandığı bilinmektedir. Erdoğan, kendi tikel tarihinin propagandasını yaparken Kürdistan’ın tarihini sulara gömmektedir. Dahası Hasankeyf, insanlığın evrensel tarihidir. 12 bin yıllık tarihin 5 bin yılı birinci ve ikinci doğanın aleyhine geçmiştir. Doğaya yabancılaşma en çok da iktidar tekeli ve endüstriyalizm sayesinde olmuştur.

İnsanı evcilleştiren doğadır. Yaşamına renk veren, anlamlı kılan, yine onu eylemci kılan doğadır. İnsanın hayatını birinci dereceden etkileyen, değiştiren-dönüştüren doğadır. Elbette insan da doğayı aynı şekilde evcilleştirip, dönüştürmektedir. Yani insan kendi kaynağını birinci doğadan alır. Kendi eylemselliği, farkındalığı, bilinci ile faydalanıyor. Burada yaratım ve inşa gücü devreye giriyor. Ama bu inşa gücü, doğayla hiyerarşik ilişki geliştirmesini gerektirmez.

Doğa ve İnsan

İnsanların ve diğer canlıların yaşamları boyunca sürekli etkileşim içinde bulundukları ortama doğal çevre denir.

Doğal çevre içinde yer alan, oluşumunda insanları etkili olmadığı her şey doğal unsur olarak adlandırılır.

LİTOSFER

Yerkabuğu ve onun üzerinde oluşan dağlar, ovalar, platolar ve topraklardır. Taşküre denilmesinin sebebi bileşiminin kayaçlardan oluşmasıdır.

HİDROSFER

Litosferin üzerinde bulunan okyanus, deniz, göl, akarsu, buzul, kaynak suları ve yer altı sularının bütünüdür.

ATMOSFER

Dünyayı saran hava tabakasında sıcaklık, yağış, rüzgar dediğimiz iklim olayları gerçekleşir.

BİYOSFER

Bitkiler, hayvanlar , insanlar ve mikroorganizmalar gibi doğal ortamda yaşayan canlıların oluşturduğu sistemdir.

Doğal çevredeki şartlar insanların giyinme, beslenme ve barınma gibi temel yaşam faaliyetlerini doğrudan etkiler.Örneğin kutuplara yakın yerdeki insanlar kalın giysiler giyerken, sıcak nemli iklimlerde yaşayanlar daha ince giysiler giyer.

Aynı şekilde insan da gereksinimlerini karşılayabilmek için doğal çevreyi etkilemektedir. Örnek; barajların yapılması, denizleri birbirine bağlayan kanalların açılması, ormanların tarla haline getirilmesi, denizin doldurulması gibi.

Gelişmiş ülkelerin doğal çevre üzerindeki etkisi fazladır.

Coğrafya, doğal çevre ile insan arasındaki ilişkiyi inceleyen ve bu ilişkilerin sonuçlarını ortaya koyan bilim dalıdır.

Coğrafya doğal çevre ile insan faaliyetleri arasındaki ilişkiyi incelerken bazı ilkelerden yararlanır. Bunlar; dağılış, bağlantı (karşılıklı ilgi) ve nedensellik ilkeleridir.

DAĞILIŞ İLKESİ

Coğrafyayı diğer bilimlerden ayıran en önemli ilkedir. Çünkü dağılış ilkesi sadece coğrafyada uygulanmaktadır.

Dağılımı yapılabilen her türlü olay coğrafyanın inceleme konusu içinde yer alabilir. Örnek; Dünyanın az yağışlı bölgeleri, deprem bölgeleri, maden, sanayi , sık ve seyrek nüfuslu yerler gibi.

BAĞLANTI (KARŞILIKLI İLGİ)İLKESİ

Coğrafi olayların birbirleriyle olan ilişkilerini araştırır. Örnek; iklim - doğal bitki örtüsü, güneş ışınlarının düşme açısı – sıcaklık, basınç farkı – rüzgarın esmesi gibi.

NEDENSELLİK İLKESİ

Coğrafi olayların oluşum nedenleri ve sonuçları üzerinde durur. Olayların ne zaman oluştuğuna, ortaya çıkacak sonuçlara ve çözüm yollarının neler olabileceğine dair bilgiler verir. Örnek; erozyon, deprem, küresel ısınma gibi.

COĞRAFYANIN BÖLÜMLERİ

Coğrafya, Genel Coğrafya ve Yerel Coğrafya olmak üzere iki ana bölüme ayrılır.

A. GENEL COĞRAFYA 

1- Fiziki Coğrafya: Yeryüzünde doğal ortamı oluştu-ran bitki, hayvan, yer şekilleri, iklim, toprak gibi öğeleri ve bunlar arasındaki ilişkileri inceler. İncelediği konulara göre Fiziki Coğrafya, şu dallara ayrılır; 

·                     Jeomorfoloji: Dağ, ova, plato ve diğer yüzey şe-killerini inceler ve oluşumunda etkili olan iç ve dış kuvvetlerin etkilerini açıklar.

·                      Klimatoloji: İklim ve iklim tiplerini ve yeryüzün-deki dağılışlarını inceler.

·                     Biyocoğrafya: Bitki ve hayvan topluluklarının yeryüzündeki dağılışını ve nedenlerini inceler.

·                     Hidrografya: Okyanus ve denizlerdeki su hare-ketlerini, gölleri, akarsuları yer altı sularını ve dağılışlarını inceler.

·                     Kartografya: Coğrafi bilgilerin harita, grafik ve diyagramlarda gösterilmesi üzerinde durur.

2- Beşeri ve Ekonomik Coğrafya: İnsan etkinlikleri ile doğal çevre arasındaki ilişkileri inceler. Beşeri coğrafya nüfus ve yerleşmeyi ele alırken; Ekonomik Coğrafya, tarım ve hayvancılık, sanayi, ulaşım, turizm, madencilik gibi konuları inceler.